Overview of Munkhkhairkhan culture research and recent results

Abstract

During the late Middle Bronze Age (ca.1500-1300) and throughout the Late Bronze Age (ca.1300-700 BCE), significant cultural and demographic developments occurred in Mongolia and its surrounding regions. The genetic and cultural impact of many early pastoral cultures, such as the Afanasievo (ca.3000–2500 BCE), the Khemceg (ca 2500–1800 BCE), and the Munkhkhairkhan (ca.1800–1600 BCE) is a key focus of archaeological research. We hypothesize that the Munkhkhairkhan culture played a crucial role in shaping ethnic and cultural processes during the Middle and Late Bronze Ages, as well as in the development of food-producing economies in the Mongolian plateau. According to our review, a total of 24 Munkhkhairkhan culture burials have been excavated across eight aimags, includingBayan-Ulgii, Uvs, Khovd, Khuvsgul, Zavkhan, Arkhangai, Uvurkhangai, and Bulgan provinces. In 2024, we excavated one burial out of four so far discovered in Uvs aimag, building upon 2007 and 2017 excavations of three such features in Khusgul aimag,. Findings from this research indicate that the Munkhkhairkhan culture was distributed over a relatively large area, but the number of sites is limited and sparsely distributed within this range. Future research will focus on conducting targeted surveys and excavations of Munkhkhairkhan cultural sites to determine their distribution range and density. This will facilitate the clarification of the cultural identity, genetic origins, cultural continuity, and socio-economic aspects of the people associated with this culture.

Мөнххайрханы соёлын судалгааны тойм ба сүүлийн үеийн үр дүн

Хураангуй: Монгол болон хил залгаа бүс нутагт хүрлийн дунд үеийн төгсгөл болон хүрлийн хожуу үед (НТӨ 1500-700) хүн ам, соёлын томоохон идэвхжилт бий болсон байдаг. Энэхүү үйл явцад зэс-чулууны үеийн Афанасьев (НТӨ 3000-2500), хүрлийн түрүү үеийн Хэмцэг (НТӨ 2500-1800), хүрлийн дунд үеийн эхэнд хамаарах Мөнххайрхан (НТӨ 1900-1600) зэрэг соёлууд хэрхэн оролцсон хийгээд угсаа гарвал, соёлын ямар хамааралтай вэ гэдэг асуудал нарийвчлан шийдвэрлэгдээгүй байна. Энэхүү угсаа соёлын үйл явц бүрэлдэх хийгээд, үйлдвэрлэх аж ахуйн үүсэл хөгжилд Мөнххайрханы соёл нэн чухал үүрэгтэй оролцсон байх магадлалтай. Тиймээс тус соёлын судалгаанд анхаарал хандуулж өдгөө хүртэл хийгдээд буй судалгааны үр дүнг тус өгүүллээр нэгтгэн авч үзэв. Бид 2024 онд Увс аймгийн нутгаас 4 булш илрүүлэн олж, 1 булш малтан судалсан бол Хөвсгөл аймгийн нутагт 2007 онд 1, 2017 онд 2 булш тус бүр малтан судалж энэхүү соёлын судалгаанд зохих хувь нэмэр оруулжээ. Нийт тоон мэдээллийг нэгтгэн үзвэл одоогоор Монгол улсын хэмжээнд Баян-Өлгий, Увс, Ховд, Завхан, Хөвсгөл, Булган, Архангай, Өвөрхангай гэсэн 8 аймгийн нутагт Мөнххайрханы соёлын нийт 24 булш малтан судалсан дүн гарах бөгөөд энэ нь тархцын хүрээг харьцангуй том орон зайд тэлж буй ч дурсгалын тоо цөөн, маш сийрэг тархацтай болохыг харуулна. Тиймээс бидний цаашдын судалгааны зорилго нь Мөнххайрханы соёлын дурсгал руу чиглэсэн хайгуул, малтлага судалгааг дагнан гүйцэтгэж, соёлын тархац хүрээ, нягтралыг тодорхойлох улмаар тухайн соёлын эздийн мэдээлэл, угсаа гарвал, соёлын залгамж холбоо, аж ахуй, нийгэм соёлын асуудлыг тусгайлан авч үзэхэд чиглэгдэнэ.

Түлхүүр үгс, Хүрлийн үе, Мөнххайрханы соёл, булш оршуулга, хүрэл хутга, ясан халбага