Study on the east gate and the layout of the platform buildings at the Shalz uul 1 site

Abstract

This paper presents the results of archaeological surveys conducted at the Shalz Uul 1 site in Dornod Province, Mongolia, near the northeastern frontier of the Uyghur Khaganate. Excavations carried out between 2018 and 2024 revealed a highly standardised architectural complex comprising two central foundation platforms connected by an eaves corridor, forming an ‘H’-shaped layout. This configuration closely resembles those found at prominent Uyghur sites such as Khar Balgas and Por-Bajin, indicating the high status of the Shalz Uul 1 site. A uniquely constructed gate structure featuring well-frame-shaped ground beams was identified at the eastern entrance, marking the first known example of this type in the region. The architectural design and the roof tiles, based on typological analysis, suggest that the site dates to the early phase of the Uyghur Khaganate. However, radiocarbon dating of wooden components from the gate yielded earlier dates, which may indicate the reuse of older materials. The precise cause of this discrepancy remains unresolved. The absence of domestic artefacts from the central structures implies that the site was not used for residential purposes, but rather functioned as a ceremonial or administrative center. The site’s standardised layout, architectural sophistication, and strategic location on the border support the interpretation that it was a high-ranking regional facility intended to assert Uyghur authority over the Shiwei inhabiting the northeastern periphery of the Khaganate.

Шалз уулын шороон хэрэм-1 дурсгалын хэрмийн зүүн хаалга болон төв барилгын туурийн бүтэц, зохион байгуулалтын судалгаа

Хураангуй: Хураангуй. Энэхүү өгүүлэлд Дорнод аймгийн Баяндун сумын нутаг, Улз голын хөндийд орших Шалз уулын шороон хэрэм-1 дурсгалд хийсэн археологийн малтлага судалгааны үр дүнг танилцуулж байна. Тус дурсгал Уйгурын хаант улсын зүүн хойд хилийн бүс нутгаас олдсон нь судалгааны өндөр ач холбогдолтой билээ. Судалгааны баг 2018–2024 он хүртэл шороон хэрмийн төв хэсэгт байх хоёр барилгын тууринд малтлага судалгааг хийсэн юм. Судалгааны үр дүнд энэхүү хоёр барилгын туурийг холбосон “H” хэлбэрийн хүзүүвчээр холбогдсон шаллагаа бүхий өндөр зэрэглэлийн ордны үлдэгдэл байсан бололтой. Энэхүү хэрмийн зохион байгуулалт бол Уйгурын нийслэл Хар балгас, Пор-Бажын зэрэг алдартай дурсгалын зохион байгуулалттай төстэй байгаа зэргээс үзвэл өндөр зэрэглэлийн орд харш байсныг илтгэж байна. Шороон хэрмийн зүүн талд байх хаалганы хэсэгт том модоор зангидаж хийсэн суурь дам нуруутай өвөрмөц хийц бүхий хаалганы бүтэц илэрсэн нь тухайн бүс нутагт анх удаа илэрч байгаа жишээ юм. Барилга архитектурын төлөвлөлт, дээврийн ваарын харьцуулсан ангилал зүйн судалгаа зэргийг үндэслэн үзвэл Уйгарын хаант улсын эхэн үед хамаарах бололтой. Гэвч хаалганы модны хэсгээс авсан нүүрстөрөгчийн (C¹⁴) он цагийн судалгааны үр дүн илүү эртний үеийг зааж байгаа нь хуучин модыг дахин ашиглагдсан байж болзошгүй. Одоогоор нарийвчлан тодорхойлох үр дүнд хараахан гараагүй тул цаашдын судалгааг хүлээх шаардлагатай юм. Төв барилгын тууриас ахуйн хэрэглээний эд өлгийн зүйл илрээгүй учир хүн байнга амьдардаг орд өргөө гэхээс илүүтэй ёслолын эсвэл засаг захиргааны төвийн үүрэгтэй байсан болов уу. Нэгдсэн зохион байгуулалт, архитектурын өндөр төвшин, стратегийн байршил зэргийг харгалзан үзвэл Уйгурын хаант улсын эхэн үеийн зүүн хойд, зүүн хил орчмын Шивэй, Татар аймгуудыг хянах зорилготой нутгийн захиргааны төв байж болзошгүй хэмээн урьдчилсан байдлаар таамаглаж байна.

Түлхүүр үг: Шороон хэрэм, Түрэг, Уйгур