The Position and Relation of Single Terms in the Standartized Term Corpus

Abstract

We created an electronic corpus based on 85 standards used in Mongolia as part of the basic research project "Research on Mongolian Terminology Standards (Localization of International Standards of Terminology Development Methods and Principles)" conducted by the Department of Applied Linguistics of the Institute of Language and Literature, MAS, from 2022 to 2024 (Batbyamba, 2023).

The corpus was categorized and diversified, and we aimed to present and summarize our suggestions on various issues, including affixes, relationships, functions, frequency of use, creativity, and the optimality of the meanings expressed. For this research, we applied the Attribute Description Method, widely used in native language processing, to analyze our material database. The electronic database processing was carried out by the research laboratory affiliated with the School of Applied Science and Engineering at NUM. The study of affixes that form standardized terms is crucial to determine whether the terms align with the basic requirement that a word’s meaning should be consistent with the concept of the term.

According to our findings, 1,249 words with a single term were identified in the corpus, including nouns with roots such as хөрс, аянга, ган, зуд, and ууж; adjectives like зузаан, дулаан, товгор, хотгор, and налуу; and verbs formed by adding a root + action to create a verb, such as буцаах, дагалдах, татах, хэрчигдэх, and хянах.

Additionally, we found terms like усгүйжүүлэх, идэвхжүүлэх, өрөмдөх, ангилах, and хөөсрүүлэх, which involve adding an affix to a noun root to form a verb. This has a significant impact on shaping ideas about the structure of terms.

Стандартчилсан нэр томьёоны сан дахь дан бүтэцтэй нэр томьёоны дагаврын байр, харьцаа

Хураангуй: Бид 2022-2024 онд ШУА-ийн ХЗХ-ийн Хэрэглээний хэл шинжлэлийн салбарт хэрэгжүүлж буй “Монгол нэр томьёоны стандартын судалгаа (Нэр томьёог боловсруулах арга, зарчмын олон улсын стандартыг нутагшуулах)” суурь судалгааны төслийн хүрээнд Монгол Улсад хэрэглэж буй 85 стандартын 10387 нэр томьёоны сан бүрдүүлэв.  (Батбямба, 2023). Улмаар тус сангаа төрөлжүүлэн ангилж, нэр томьёог бүтээж байгаа дагаврын байр, харьцаа, гүйцэтгэх үүрэг, давтамж, бүтээлчээр хэрэглэгдэж байгаа эсэх, илэрхийлж байгаа утгын оновчтой болсон зэрэг асуудлын талаар өөрсдийн саналыг дэвшүүлж, нэгтгэн дүгнэхийг зорьсон.

Бид судалгаандаа эх хэлний боловсруулалтад өргөн хэрэглэдэг “Онцлогийг тодорхойлох арга” (Attribute Description Method)-аар материалын сандаа тэмдэг хадсан бөгөөд цахим сангийн боловсруулалтаа МУИС-ийн Хэрэглээний Шинжлэх Ухааны Инженерчлэлийн Сургуулийн харьяа судалгааны лабораторийн боловсруулсан “Монгол хэл боловсруулалтын үзүүлэн хуудас (htt4)”-ыг гараар тэмдэглэгээ хийх аргатай хослуулсан.

Энэхүү судалгаа  нь нэр томьёо товч тодорхой, салаа утгагүй бөгөөд оновчтой байхаас гадна нэр томьёог бүтээж байгаа үгийн утга, ухагдахуун нь хоорондоо яв цав тохирч байх ёстой гэсэн нэр томьёоны үндсэн шаардлагад нийцэж буй эсэхийг тодорхойлоход ач холбогдолтой юм.

Бидний бүртгэлээр тус санд 1249 буюу нь дан бүтэцтэй нэр томьёо илэрсэн бөгөөд “хөрс, аянга, ган, зуд, ууж” зэрэг үндсээрээ байгаа нэр үг, “зузаан, дулаан, товгор, хотгор, налуу” зэрэг тэмдэг нэр, “буцаах, дагалдах, татах, хэрчигдэх, хянах” зэрэг үйл язгуур + үйлээс үйл үг бүтээх дагавар залгаж бүтсэн үйл үг, “усгүйжүүлэх, идэвхжүүлэх, өрөмдөх, ангилах, хөөсрүүлэх” зэрэг нэр язгуур + нэрээс үйл үг бүтээх дагавар + хэвийн дагавар залгаж бүтсэн үйл үг илэрсэн нь стандартчилсан нэр томьёоны бүтцийн талаар өөрсдийн саналаа нэмэрлэхэд чухал нөлөөг үзүүллээ.

Түлхүүр үг: нэр томьёоны стандарт, бүтэц, үгсийн аймаг, нэр томьёо оноох боловсруулах зарчим