Issue of variant terms (example of standardized terms)

Abstract

In Mongolia, the terminology organization was established on March 28, 1924, under the name of the State Commission for Terminology (SCT). It has been responsible for the general regulation of terminology, though its activities have been interrupted and resumed at various points. Now, it is celebrating its 100th anniversary. Since the early 20th century, terms expressing new concepts in modern science, primarily borrowed from European languages, have entered the Mongolian terminology system, marking the beginning of modern terminology activities in the country. During the translation of foreign terms representing newly introduced scientific and professional concepts into Mongolian, the same concept was often expressed in multiple ways or with more than one term. Initially, these variant terms were used, but as time passed and the terms were standardized, efforts to regulate them as official terms began.
In recent years, the rapid development of modern science and the economy has shifted Mongolia’s role from a consumer to a creator. As a result, terms related to industrial, household, food, and cultural products, as well as services, have entered the Mongolian language from certain Asian countries. These terms have created variants that accompany their use and technology. Currently, it is problematic that the Mongolian Agency for Standardization and Metrology registers terms that have not been processed or officially approved by an authorized research organization.
The Department of Applied Linguistics at the Institute of Language and Literature, Mongolian Academy of Sciences in collaboration with the Office of the National Council for Language Policy created a corpus consisting of 10,387 terms from 85 terminology standards. This corpus serves as the research material for this article. From this, we selected variant terms that express the same concept in different ways and propose recommendations for their harmonization, standardization, and regulation.

Хувилбар нэр томьёоны асуудалд (стандартчилсан нэр томьёоны жишээгээр)

Хураангуй: Монгол Улсад нэр томьёоны байгууллага 1924 оны 3 сарын 28-нд Улсын Нэр Томьёоны Комисс (УНТК) нэртэйгээр байгуулагдан тэр цагаас шинжлэх ухааны салбар бүрийн нэр томьёог оноон боловсруулж ирсэн. Энэ комисс мэргэжлийн салбаруудын хүрээнд дагаж, мөрдөх бүх нэр томьёог эрдэм шинжилгээний үндэстэйгээр боловсруулан баталж, түүнийг нийтээр журамлах ажлыг эрхлэн явуулж ирсэн бөгөөд үйл ажиллагаа нь зогсож, завсарлан мөн дахиж сэргэсэн хугацаатайгаа эдүгээ 100 дахь жилээ угтаж байна. 20-р зууны эхэн үеэс орчин цагийн шинжлэх ухааны шинэ ухагдахуунуудыг илэрхийлсэн нэр томьёо голдуу Европын хэлнүүдээс монгол нэр томьёоны тогтолцоонд орж ирснээр Монгол Улсад орчин цагийн нэр томьёо судлалын үйл ажиллагаа эхэлжээ.
Монгол Улсын шинжлэх ухаан, мэргэжлийн салбарт шинээр орж ирсэн ухагдахууныг илэрхийлсэн гадаад нэр томьёог монгол хэлнээ орчуулах, монголоор нэрлэх, нэр томьёо тогтоох үйл явцад нэг ухагдахууныг олон янзаар буюу хоёроос дээш нэр томьёогоор илэрхийлсэн хувилбар үүсэн олширсноос одоо ч нэг мөр тогтоож журамлагдаагүй нэр томьёо олон байна. Эдгээр нь хэрэглээнд нэвтэрсэн эхэн үедээ хамтаар хэрэглэгдэж болох ч цаг хугацааны явцад хувилбараас журамласан нэг нэр томьёо болох ёстой.
Сүүлийн жилүүдэд орчин цагийн шинжлэх ухаан, эдийн засгийн хөгжил нь хэрэглэгчийн байр сууринаас бүтээгчийн байр сууринд хүргэсэн Азийн зарим улсаас орж ирж буй аж үйлдвэр, ахуй, хүнс, соёлын бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ тэдгээрийн хэрэглээ, технологийг дагалдсан нэр томьёо монгол хэлэнд орж ирэн хувилбар үүсгэж эхэлжээ. Өнөө цагт шинжлэх ухааны үндэстэй боловсруулан тогтоож, журамлан батлаагүй нэр томьёог MNS стандарт болгон бүртгэж байгаа нь учир дутагдалтай юм.
ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн Хэрэглээний хэл шинжлэлийн салбар, Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөлийн Ажлын албатай хамтран Монгол Улсын аж үйлдвэр, нийтлэг үйлчилгээний салбарын 85 нэр томьёоны стандартын 10387 нэр томьёогоор хөмрөг бүрдүүлснээ энэхүү өгүүлэлд судалгааны хэрэглэгдэхүүн болгон ашиглав. Хөмрөгөөс нэг ухагдахууныг олон янзаар нэрлэсэн буюу хоёроос дээш нэр томьёогоор тогтоож нэрлэсэн хувилбар нэр томьёог ялган авч тэдгээрээс зөв хувилбарыг сонгох, гадаад үгээс бүрдсэн хувилбарыг орчуулах, тэдгээрийг жигдлэх, стандартчилах, журамлах талаар өөрийн саналыг дэвшүүлсэн болно.

Түлхүүр үгс: Хувилбар нэр томьёо, нэр томьёоны стандарт, нэр томьёо журамлах, нэр томьёо жигдлэх, нэр томьёо стандартчилах