Studia Archaeologica

Application of scar-pattern analysis to the scrapers from the Lower and Middle Paleolithic site of Yarkh Mountain

Margad-Erdene Ganbold — 2023-12-22

Yarkh mountain is one of the oldest and well-known Paleolithic sites in eastern part of Central Asia. Archaeological material, collected on the surface there, is essential for theoretical and empirical study of the origin and evolution of the Paleolithic at the territory of modern Mongolia. This locality with exposed archaeological material on the surface was discovered in 1969. For the last several decades this occurrence and artefacts, collected there, were not a subject of further investigations and analysis.
The new methods, developed for analysis of exposed artefacts as well as significant changes in our knowledge in Lower and Middle Paleolithic allow conducting the new study of Yarkh mountain.
In this study about, we use the new method – scar-pattern analysis, applying to the scrapers from Yarkh mountain assemblage. Here we, briefly review the possibilities of scar-pattern analysis application to the artefacts from surface assemblages.

Ярх уулын хянгар зэвсгийн цуулалтын дэс дараалалд хийсэн дүн шинжилгээ

Товчлол. Дундговь аймгийн Гурвансайхан сумын нутагт орших Ярх уулын дурсгал бол Төв Азийн зүүн хэсэгт орших эртний чулуун зэвсгийн үеийн томоохон дурсгалуудын нэг юм. Энэхүү дурсгал бол Монгол нутаг дахь палеолитын үүсэл хөгжлийг судлахад онол практикийн асар их ач холбогдолтой билээ. 1969 онд Монгол-Зөвлөлтийн хамтарсан чулуун зэвсгийн судалгааны анги анх нээн илрүүлсэн байна. Түүнээс хойш уг дурсгалд археологийн хайгуул, малтлага судалгаа хийгдээгүй одоог хүрсэн юм. Сүүлийн жилүүдэд чулуун зэвсгийн судалгаанд дэвшилтэт, шинэ аргууд нэвтэрч эхэлсэн. Үүнтэй уялдан Азийн бүс нутгийн доод палеолитын талаарх судалгааны үзэл санаа эрс өөрчлөгдсөнийг харгалзан Ярх уулын чулуун зэвсгийн дурсгалыг дахин судлах шаардлагатай болсон юм. Тус өгүүлэлд шинээр нэвтэрсэн судалгааны нэг болох цуулалтын дэс дараалал (scar-pattern analysis)-ын дүн шинжилгээний тусламжтай чулуун зэвсгийн үйлдвэрлэлд хэрэглэгдэж байсан арга технологийг нэхэн сэргээж үзэв. Тус арга зүйг ашиглан Ярх уулын дархны газрын чулуун зэвсгийн зарим олдвор хэрэглэгдэхүүнд тулгуурлан хийсэн үр дүнгийн талаар өгүүлж, судалгааны эргэлтэд оруулж байна. Энэхүү арга нь чулуун зэвсгийг ижил төстэй байдлаар харьцуулахгүй харин хэрхэн яаж хийсэн, түүний цуулалтын аргыг нэхэн сэргээхэд оршино. Ярх уулын хянгар зэвсгийн цуулалтын дэс дарааллыг судалснаар задлан шинжилгээний шинэ арга зүйг танилцуулах, цаашид Монголын чулуун зэвсгийн судалгаанд энэ арга зүйг хэрэглэх боломжийн талаар хөндөн авч үзлээ.

Түлхүүр үг. Ярх уул, палеолит, цуулалтын дэс дараалал, ил суурин, элэгдэл, технологи, хянгар.

Depiction of wild boar at Petroglyph

Sugar-Erdenne Munkhtsooj — 2023-12-22

The article aims to discuss the depiction of pigs in Mongolian petroglyphs. There are a number of depictions of pigs in the petroglyphs of the western part of Mongolia, however, they are very rare in the central and southern regions. In this article, I tried to explain the importance of pigs in the lives of the Mongols in the Stone Age, Early Bronze Age, Late Bronze Age, Iron Age, and Early Iron Age, and how pigs were imagined. It is important to compare and clarify the dates of the various depictions of pigs in petroglyphs. By composition, pigs’ depictions are divided into four parts in rock art.

Хадны зураг дахь гахайн дүрслэл

Товчлол. Тус өгүүлэлд Монгол орны нутагт буй хадны зураг дахь гахай дүрслэлийн талаар авч үзжээ. Монгол орны баруун хэсгийн хадны зурагт гахайн дүрслэл цөөнгүй тохиолдох ба төв болон өмнөд хэсэгт тун ховор тохиолдож байна. Ингэхдээ Монголын чулуун зэвсгийн үеэс эхлүүлэн түрүү хүрлийн үе, хөгжингүй хүрлийн үе, хожуу хүрлийн үе болон түрүү төмрийн үеийн хүмүүсийн амьдралд гахай чухам ямар ач холбогдолтой байсан, тэд гахайг хэрхэн төсөөлөн дүрсэлдэг байсан талаар өгүүлэв. Ингэхдээ хадны зураг дахь гахайн олон янзын дүрслэлийн он цагийг харьцуулан тодотгохыг чухалчлан үзсэн байна. Хадны зураг дахь гахайн дүрслэлийг зохиомжийн хувьд дөрвөн хэсэгт хуваан үзэв.

Түлхүүр үг. Хадны зураг, буган чулуун хөшөө, гахайн дүрслэл, хүрэл зэвсгийн үе, түрүү төмрийн үе

A new site of red ochre rock art was discovered from Budar chuluu site and new type stone features were recorded in eastern Mongolia

Galdan Ganbaatar — 2023-12-22

This article discusses the scientific circulation of the newly discovered ochre painting memorial from the Budar Chuluu site of Ongon soum, Sukhbaatar province, and the numerous monuments recorded during the archaeological exploration in the region in 2020-2021. We have recorded 29 monuments of Ulaanzuukh type and 15 Durvuljin graves related to the earliest period of the region and also discovered and recorded 123 monuments with these two types (Ulaanzuukh type monuments and Durvuljin graves) of monument complexes. This new type of monument often coexists with the Ulaanzuukh grave, and in one case with Durvuljin graves and rock art (red ochre paintings) as a complex. The Budaryn Chuluu site ochre paintings do not have birds and square or round frames, but the composition of the painting contains many short vertical dashed dots, vertical lines such as horses, people, roads, and a man leading horse images are similar types of painting “Selenge”. In this article, we will hypothesize how the rectangular-shaped (“Kharaat” type monument) monument relates to the Ohre painting, then discuss the new monument type’s date, name, and purpose.

Бударын чулууны хадны зосон зургийн шинэ дурсгал ба дорнод монголын нутгаас илэрсэн чулуун байгууламжийн тухай

Товчлол. Энэхүү өгүүлэлд Сүхбаатар аймгийн Онгон сумын Бударын чулуунаас шинээр илрүүлсэн зосон зургийн дурсгалыг шинжлэх ухааны эргэлтэд оруулах, тус бүс нутагт 2020-2021 онд хийсэн археологийн хайгуулын явцад олон тоотой бүртгэгдсэн чулуун байгууламжийн тухай өгүүллээ. Бид тус бүс нутгийн хүрлийн эрт үед холбогдох Улаанзуух хэлбэрийн чулуун байгууламж 29, мөн Дөрвөлжин булш 15-ыг бүртгэснээс гадна энэ 2 төрлийн дурсгалтай цогцолбор болон орших чулуун байгууламж 123-ыг илрүүлэн баримтжуулсан. Чулуун байгууламжууд ихэвчлэн Дөрвөлжин булштай хамт, нэг тохиолдолд Дөрвөлжин булш, хадны зосон зургийн хамт нэг дор цогцолбор болон оршиж байна. Бударын чулууны хадны зураг нь шувуу, дөрвөлжин болон дугуй хүрээ байхгүй боловч зургийн зохиомжид олон тооны богиновтор босоо зураасан цэгүүд, адуу, хүн, зам мэт босоо зураас, морь хөтөлсөн хүн байгаа зэргээрээ “Сэлэнгийн” хэмээх хадны зурагтай ижилсэх ажээ. Энэ өгүүлэлд тэгш өнцөгт хэлбэрийн чулуун байгууламж (“Хараат” хэлбэрийн) нь хадны зосон зурагтай хэрхэн холбогдох, улмаар тухайн дурсгалын он цаг, нэршил, зориулалтын тухай таамгийг дэвшүүллээ.

Түлхүүр үг. Бударын чулуу, зосон зураг, чулуун байгууламж, оршуулгын зан үйл.

Representation of deer riders in Mongolian petroglyphs and their implications

Tuvshinjargal Tumurbaatar — 2023-12-22

While the domestication of some cervids, such as reindeer (Rangifer tarandus), have had a substantial impact on lifeways and societies on Northeast Asian societies would be accurate, there is limited, if any, archaeological evidence for domestication relationships with other cervids such as the Eurasian red deer (Cervus elaphus). This paper investigates a series of deer riding images from petroglyphs found in Mongolia including some other archaeological evidence with deer imagery. Although these petroglyph images are not irrefutable evidence they demonstrate a potential domesticate relationship between deer and humans that has largely been neglected in archaeological research and one which could extend into the past. As absolute dating of petroglyph images is imprecise for certain periods, with the lengthy rock-art tradition in Mongolia, deer domestication could have occurred, but this requires further archaeological investigation. These images represent a first step in temporally locating the domestication of deer species in the area. On the one hand, these deer riding images could be an abstract representation of ritual meaning as deer play prominent roles in ancient belief and shaman customs in this region. However, we suggest here that it is likely indicative that both ancient red and reindeer riding was occurring in Altai and Khangai mountains of Mongolia either a real transport or intended taming for ritual activity.

Хадны зураг дахь буга унаачид юу өгүүлнэ вэ

Товчлол. Зүүн хойд Азийн бүс нутаг орших эртний нүүдэлчдийн аж амьдрал цаа бугын аж ахуйтай салшгүй нягт холбоотой ч анх хэдий үеэс хаана цаа бугыг гаршуулсан цаашлаад халиун бугыг гаршуулж байсан эсэх асуудал нь судалгааны сонирхолтой сэдэв билээ. Чухам үүнийг нэхэн өгүүлэх археологийн баримт хэрэглэгдэхүүн тун хязгаарлагдмал гэж ойлгож болно. Тэр дундаа халиун бугыг гаршуулж, тээвэрт ашиглаж байсан гэх эртний баримт хэрэглэгдэхүүн одоогоор бараг үгүй билээ. Харин энэ удаад бид Монгол орны хадны зургаас илрүүлсэн буга унасан зургийн судалгаанд анхаарал хандуулж улмаар археологийн бусад баримт дээрх буга унасан, тэргэнд хөллөсөн, нуруу ачсан зургуудтай харьцуулан үзэж, хэлэлцүүлэг өрнүүлэхийг зорив. Гэвч хадны зургийн он цаг тогтоох хүндрэлтэй байдлаас үүдэн хэлэлцүүлж буй сэдэвт зургийг тодорхой нарийн цаг үед хамруулж авч үзэхэд бэрхшээлтэй ч хүрлийн үеэс эртний улсуудын үе хүртэлх өргөн цар хүрээнд холбогдох боломжтой. Эдгээр буга унаачдын зургийг аливаа нэгэн зан үйл, үлгэр домгийн утга агуулгатай, хийсвэр дүрслэл хэмээн тайлбарлаж болох ч нөгөө талаар цаа болон халиун бугыг аж ахуй болон зан үйлийн аль нэг хэлбэрээр уналгад ашиглаж байсныг тодорхойлох өнөөгийн Монгол улсын нутгаас олдож буй анхдагч баримтууд хэмээн үзэв.

Түлхүүр үг. Халиун буга, цаа буга, гаршуулалт, буга унах, хадны зураг

Tamga of winter place Yamaan Usny am

Ankhbayar Batsuuri — 2023-12-22

In 2018-2019, the Mongolian-Chinese joint archaeological field research team conducted research in the region of Galuut Sum and Tsagaan Turuut River valley in Bayankhongor province. In the course of this research, we presented about a tamga that was found in the Yamaan usny am winter place at the foot of Han Mountain. We determined the shape, size, description method and characteristics of the tamga, based on comparision with the seals found in the territory of our country, we believe that it belongs to the Xiongnu impire.

Ямаан усны өвөлжөөний тамга

Товчлол. Монгол-Хятадын хамтарсан археологийн хээрийн шинжилгээний анги 2018-2019 онд Баянхонгор аймгийн Галуут сумын нутаг, Цагаан Туруут голын хөндийд хайгуул судалгаа хийсэн юм. Энэхүү судалгааны явцад Хан уулын өвөрт орших Ямаан усны амны өвөлжөө хэмээх газраас олдсон нэгэн тамганы тухай энд өгүүлнэ. Бид тус тамганы хэлбэр, хэмжээ, дүрслэлийн арга барил, онцлогийг тодорхойлж, манай орны нутаг дэвсгэрээс олдсон тамга тэмдгийн дүрслэлүүдтэй харьцуулан үзсэний үндсэн дээр Хүннүгийн үед холбогдоно хэмээн үзэж байна.

Түлхүүр үг. Цагаан Туруутын гол, Хүннү, Ямаан усны амны өвөлжөө, Тамга

A case of radioulnar synostosis of Mongolia

Misheelt Bayarsaikhan — 2023-12-22

In recent years, studies of ancient humans remain discovered during archaeological excavations have increased in Mongolia and significantly enhanced understanding of the lives and livelihoods of past populations there. The authors investigated one skeleton unearthed from Ulaanbulag macroscopically. This study describes a differential diagnosis of proximal radioulnar fusion seen in a male subadult from Ulaanbulag. This work recognizes the potential relevance of the first reported archaeological instance of congenital radioulnar synostosis (CRUS) in Mongolia and draw attention to this example’s early date.

Монгол нутгаас илэрсэн эртний хүний олдвор дээрх радиоулнар синостозын тохиолдол

Товчлол. Археологийн малтлага судалгаагаар илэрсэн эртний хүний ясны олдворуудыг судлах палеоантропологийн судалгаа сүүлийн жилүүдэд манай улсад эрчимжиж байгаа нь аливаа эртний соёлыг тээгчдийн амьдрал ахуйн талаарх ойлголтыг нэмэгдүүлэхэд зохих хувь нэмрийг оруулж байна. Энэхүү өгүүлэлд Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сумын Улаанбулагаас илэрсэн хүүхдийн ясны олдвороос ажиглагдах богтос шуу 2 ясны нийлэгжилтийг өөр өөр оношоор тайлбарлана. Энэхүү өгүүлэл нь Монголоос илэрч буй төрөлхийн радиоулнар синостозын (CRUS) анхны тохиолдлын ач холбогдлыг таньж мэдэх, энэ жишээний эрт үед анхаарал хандуулах зорилготой юм.

Түлхүүр үг: Хүннү, Радиоулнар синостоз, төрөлхийн радиоулнар синостоз, палеопаталоги, Монгол, Хүннү

The Cave-Burial from the Tsambagarav Mountain (New Artifacts of the Bogtag)

Batbayar Tumur-Ochir — 2023-12-22

In 2022, the ancient cave burial of medieval period woman were found and excavated newly in Erdeneburen soum’s territory named Tsambagarav, Khovd province by an archeological research team of the Institute of Archaeology of the Mongolian Academy of Sciences.
The burial was despoiled and devastated by local people, when the team members arrived in the site. Fortunately, certain numbers of precious things related to history of Great Mongolian Empire were found among the artifacts which left in the area. For instance, a headwear for the bogtag (a headdress of Mongolian women) of XIII-XIV centuries, related to medieval Mongolian clothing history, remain of bogtag and its decorations, and a mummy of young woman.
We have noted that some of the artifacts may be dated to the Mongol Empire. This relative chronology is confirmed by the absolute chronology carried out at the Accelerator Mass Spectrometry (AMS) laboratory of the Curt-Engelhorn-Centre for Archaeometry, Mannheim, Germany.

Цамбагарав хайрханы хадны оршуулга (богтаг малгайн шинэ хэрэглэгдэхүүн)

Товчлол. Энэхүү өгүүлэлд 2022 онд ШУА-ийн Археологийн хүрээлэнгийн хээрийн шинжилгээний анги “Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцийн төсөл”-ийн тусгай хэрэгцээт талбайд археологийн авран хамгаалах хайгуул судалгааны ажлыг гүйцэтгэх явцад Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн сумын нутаг Цамбагарав хайрханы зүүн урд салбар Адаргана уулын Дэвсэг хэмээх газраас шинээр илрүүлэн малтаж судалсан хадны оршуулгын судалгааны үр дүнгээс толилуулж байна. Энэ оршуулгыг малтан судалсны үр дүнд, богтаг малгайн толгойд углах хэсгийн хамт уг малгайн үйсэн оройн булан, их биеийн яс модны үлдэгдэл болох дугуй ба урт нарийн саваа моднууд, үйсний тасархай хэсгүүд, малгайн оройд хатгах чимэглэлийн модон суурь, ясан ба зэс хонгио, хув, шилэн сувс зэрэг малгайн эд бүтцийн хэсгүүд болон малгайн чимэглэлүүдийг илрүүлсэн юм.
XIII-XIV зууны монголчуудын булш оршуулгад ихэвчлэн богтаг малгайн дээшээ өргөссөн хэлбэртэй орой болон түүнд залгаж оёсон хуйлмал үйсэн хоолойг тогтсон ёс горимын дагуу салгаж тавьдаг байжээ. Мөн маш цөөн тохиолдолд энэхүү малгайн толгойд углах хэсгийг өмсгөөтэй хэвээр нь дагалдуулсан ул мөр мэдэгдсэн хэдий ч малтлагаас одоогоор бүрэн бүтнээр илэрч олдоогүй байсан юм. Харин Цамбагарав хайрханы хадны оршуулгаас маш сайн хадгалагдсан ийм өмсгөл бүрэн бүтнээрээ олдсон нь одоогоор археологийн малтлага судалгаагаар илрүүлсэн цорын ганц биет олдвор болохын хувьд судалгааны асар их ач холбогдолтой.
Цамбагарав хайрханы хадны оршуулгын яснаас дээж авч радиокарбоны аргаар он цаг тогтоох шинжилгээ хийлгэхэд НТ. 1285-1390 он хэмээн үнэмлэхүй он цагийг тодорхойлсон ажээ.

Түлхүүр үгс: Монголын археологи, хадны оршуулга, дундад зууны монгол хувцас, богтаг малгай, богтаг
малгайн толгойд углах хэсэг, гэзэг үсний үлдэгдэл, монгол эхнэрийн гэзэг үсний засал

The Mongol empire period cementry at Dood Tsakhir mountain

Khurelsukh Sosorbaram — 2023-12-22

In the recent years intensive archaeological research was done in the Darkhad depression of Northern Mongolia, yielding significant discoveries from the Mongol period, particularly noble burials. Despite rampant looting, several archaeological endeavors have successfully rescued and preserved a substantial number of crucial artifacts. The ongoing research aims to determine the design technology, purpose, and contextual significance of these artifacts, examining the stone mounded tombs of the Mongol period across a wide geographical scope and analyzing the unique characteristics of each local region.
This article presents preliminary findings from the study, focusing on the Mongol tombs at the Dood Tsahir mountain within the territory of Renchinlkhumbe Sum, Khuvsgul aimag, located approximately 30 km northeast of the Khorig Mountain. Despite the challenges posed by aggressive looting, the archaeological efforts have not only salvaged important artifacts but also initiated a new chapter in our understanding of the Mongol period in Northern Mongolia.

Доод Цахир уулын Монголын эзэнт гүрний үеийн оршуулгын газар

Товчлол. Монгол орны умард бүс нутаг Дархадын хотгорт сүүлийн жилүүдэд археологийн судалгаа эрчимтэй хийгдэж, эндээс Монголын үеийн булш оршуулгын, тэр дундаа язгууртны булшинд хамаарах дурсгалууд илэрсэн нь энэ чиглэлийн судалгаанд “шинэ хуудас” нээсэн чухал үйл явдал болсон юм. Эндхийн булшийг тонуулчид толгой дараалан тоносон хэдий ч хэд хэдэн удаа явуулсан авран хамгаалах судалгааны үр дүнгээр олон тооны эд өлгийн олон зүйл илэрсэн ба тэдгээрийн заримынх нь хийц технологи, үүрэг зориулалтыг тодорхойлох, цаашлаад монголын үеийн чулуун дараастай булшны байршлыг өргөн хүрээнд харах, бүс нутгийн хүрээнд онцлог байдлыг нь тодорхойлох зэрэг асуудлыг авч үзэх шаардлагатайг харуулдаг. Энэ удаа Хориг уулаас зүүн хойш 30-аад км зайд байрлах Доод Цахир уулын бүлэг булшны судалгааны урьдчилсан үр дүн, энэ бүс нутгийн монгол булшны онцлогийн талаар өгүүлэв.

A newly discovered walled enclosure of the Mongol Empire period in the Orkhon Valley, Mongolia

Jan Bemmann — 2023-12-22

For the first time, a Mongol-era walled enclosure was discovered on the right, eastern bank of the Orkhon in Arkhangai aimag. Its documentation was carried out with a fixed-wing eBee X drone. The design of the settlement, comparative examples and artifacts are briefly described. It was only used during the 13th/14th century CE and testifies to the intensive development of the Orkhon Valley during the Mongol Empire.

Орхоны хөндийд шинээр олдсон Монголын эзэнт гүрний үед холбогдох нэгэн хэрэмт суурин /турь/

Товчлол. Архангай аймгийн Өгийнуур сумын нутаг Орхоны голын зүүн эрэгт монголын эзэнт гүрний үед холбогдох нэгэн хэрэмт суурин /турь/-г анхлан илрүүлэн оллоо. Тухайн дурсгалын баримтжуулалтыг сүүлийн үеийн агаар, зайнаас тандан судлалд нэвтэрч буй далавчит “eBee-X” дроноор гүйцэтгэв. Тус өгүүлэлд уг хэрэмт суурины /турийн/ ерөнхий хэлбэр хийгээд олдвор эд өлгийн зүйл зэргийг харьцуулан товч дүгнэлт хийв.
Энэхүү турь нь бидний судалгаагаар 13-14-р зууны үед холбогдох бөгөөд Монголын эзэнт гүрний үед Орхоны хөндийн хотжилтын эрчимтэй хөгжлийг харуулах нэгэн гэрч баримт болох юм хэмээн үзэж байна.
Түлхүүр үг. Монголын эзэнт гүрэн, Зайнаас тандан судлал, Орхоны хөндий, Хот суурин, Хятад гаралтай ваар, шаазан

Conservation and restoration of birch-bark box discovered from Xiongnu tomb

Nandintsetseg Narmandakh — 2023-12-22

In 2022, The conservation and restoration work was carried out in order to extend to stretch the bent and deformed birch bark box, to preserve it in its original form, to detail the scribbled pictures decorated with rare and unusual images, and to determine the ethnographic artifacts of the Xiongnu period. As a result of the research, it is important to publicize and spread the traditions of ancient nomadic household culture as a museum exhibit. Our research materials were discovered as a result of the excavation of the 6th Xiongnu Tomb (Ex.10.21) in the Zuun hotgor of Shiriin Chuluu, Altanshiree Sum, Dornogobi Province, within the framework of the joint Mongolian-American project “Archaeological Research of the Gobi Region”. The present study aims to appropriate methods of restoration were developed, the design, structure, and characteristics of the materials were determined, and the bent part was stretched to its original appearance. The completed birch bark box was strengthened with trehalose sugar (C12H22O11) and the bronze mirror fragments were strengthened with the benzotriazole (C6H5N3) method, and preservation and conservation activities were carried out in accordance with the appropriate procedures. Now, this artifact is 5.5 x 10 cm in size and weighs 30 g. It turned out that the shape of the box was drawn surrounded by sharp objects on the outside to represent the shape of the Ger.

Үйсэн эдлэлийн хадгалалт хамгаалалт, туршлага /Хүннүгийн булшнаас илэрсэн үйсэн савны жишээгээр/

Товчлол. Тус өгүүлэлд Дорноговь аймгийн Алтанширээ сумын Ширийн чулууны Зүүн хотгор дэрсний 6-р хүннү булшны /Ех.10.21/ малтлага судалгааны ажлын үр дүнд илэрсэн үйсэн савыг сэргээн засварласан арга, туршлагын талаар өгүүлж байна.
Үйсэн сав нь нэг талаараа шахагдаж нугалран анхны хэлбэрээ алдсан, их биеийн хэсэг нэлэнхийдээ судал, хана хэсгийн нугалаасаар хагарч цуурсан байх ба голоороо болон оёдлын залгаа хэсгээрээ 3 хэсэг болж хуваагдсан гэмтэлтэй, хөрс шорооны гүн бохирдолтой, хадгалалтын нөхцөл дунд байв. Уг олдворын хэлбэр, бүтэц, анхны төрхийг тодорхойлохын тулд нугаларсан хэсгийг Трехалос уусмалаар чийглэн зөөлрүүлэн тэнийлгэж соёлын өвийн хадгалалт хамгаалалт, сэргээн засварлалтын журмын дагуу олдворын шинжилгээ, цэвэрлэгээ, нөхөх, наах бэхжүүлэх зэрэг үе шатыг бүрэн хэрэгжүүлж ажиллалаа. Соёлын өвийн хадгалалт хамгаалалт, сэргээн засварлалтын ажлын үр дүнд үйсэн савны өндөр 5.4 см, зузаан 0.4 см, амсрын голч 10.2 см, ёроол хэсгээрээ 10.7 см хэмжээтэй, жин 30 гр. Мөн гадна талаараа тойруулан нарийн үзүүртэй зүйлээр гэрийн хэлбэрийг сараачмал зураасаар дүрсэлсэн болох нь тодорхой харагдаж байна.

Түлхүүр үг. Хүннүгийн үе, үйсэн сав, хадгалалт хамгаалалт

Дээр мөргөөч

Цанжид A — 2023-12-22

Товчлол. Монголчууд ямар нэг шалтгаанаар олон овоо босгосон юм уу, эсвэл овоог санагдуулам гозгор шовгор хадтай газрыг “Индэрт”, “Цагаан индэрт” хэмээн нэрлэсэн байх нь олон тааралдана. Цагаан сарын шинийн нэгний өглөө индэрээ тойрон зогсоод мөргөж, идээ будаагаа өргөхийг зарим газар “Дээр мөргөх” гэж ярилцдаг байсан нь “Тэнгэрт мөргөх” гэдгийг өдөр тутмын ярианы хэлээр илэрхийлсэн бололтой. Говь-Алтай аймгийн Халиун, Цээл сумын нутагт орших Хар Азаргын нурууны Халиун сумын нутагт хамаарах талд нь “Дээр мөргөөч” гэдэг нэртэй газар байдаг ба Чингис хааны шарилыг залж явсан цуваанаас хар азарга үлдэж энэ ууланд идээшиж байсан гэсэн яриа ч байдаг. Дээр мөргөөч, Аугаа нуруу, Бөөгийн гэх мэт газрууд нь Монгол орны аль ч нутагт байдаг, тухайн орон нутгийн ард түмний шүтэн биширдэг газрууд уу, эсвэл Алтайн энэ дүнхэр уул ямар нэг нууц хадгалж байна уу гэдэг нь сонирхол татаж байгаа юм.

The study of Mongolian khirgisuur and its external structural typology issues

Tselkhagarav Tsogtbayar — 2023-12-22

Researchers T.Iderkhangai and Kh.Uyanga published an article entitled "Study of khirgisuur in Mongolia and classification of its external structure in "Journal of the Archaeology, History and Humanitarian" for the issue 18, 2022. Nevertheless, the accuracy of the database used in this article is quite questionable, the classification principle of monuments is too contradictory, recent research results have not been well considered, thier view and conclusion lack clear grounds and evidence, and some are overly abstract, so it cannot be acceptable as an academic classification. In this article, the review is presented in 6 parts and includes some suggestion.

“Монгол нутаг дахь хиргисүүрийн судалгаа, түүний гадаад бүтэц зохион байгуулалтын ангиллын асуудалд” эрдэм шинжилгээний өгүүлэлд өгөх шүүмж

Товчлол. Судлаач Т.Идэрхангай, Х.Уянга нар МУИС-ийн Улаанбаатар их сургуулиас цувралаар эрхлэн гаргадаг “Journal of the Аrchaeology, History and Humanitarian” сэтгүүлийн 2022 оны 18-р дугаарын 39-60 дугаар талд “Монгол нутаг дахь хиргисүүрийн судалгаа, түүний гадаад бүтэц зохион байгуулалтын ангиллын асуудалд” нэртэй нэгэн эрдэм шинжилгээний өгүүллийг нийтлүүлжээ. Гэвч энэхүү өгүүлэлд хэрэглэсэн мэдээллийн сангийн нарийвчлал нь нэлээд эргэлзээтэй, дурсгалын ангилал зүйн зарчим нь хэт зөрчилтэй, сүүлийн үеийн судалгааны үр дүнг сайн харгалзаж үзээгүй, санал дүгнэлтүүд нь тодорхой үндэслэл, баримт нотолгоо муутай, зарим талаар хэтэрхий хийсвэр хэмээн үзэж байгаа тул 6 хэсэгт шүүмжийг өгч өөрийн саналыг дурдсан болно.

Түлхүүр үг: Хиргисүүр, гадаад бүтэц зохион байгуулалт, ангилал, утга бэлгэдэл